محصولات دانش‌بنیان ایران‌ساخت که در قالب طرح‌های کلان ملی فناوری از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری حمایت می‌شوند، دارای پیچیدگی‌های فناورانه با قابلیت تجاری‌سازی هستند که اجرای آن‌ها نیازمند مشارکت گسترده نقش آفرینان بخش‌های گوناگون از جمله بخش خصوصی است.

طرح‌های کلان ملی فناوری بخش مهمی از فعالیت‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری محسوب می‌شوند. این طرح‌ها از ویژگی‌های بارزی مانند اثربخشی ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی، ایجاد هم افزایی و هماهنگی بین‌المللی بخش خصوصی برای انجام طرح‌های راهبردی و اقتدار آفرین، تجاری‌سازی تحقیقات کاربردی با سطوح فناوری بالا و کارآفرینی فناورانه برخوردارند.

شناسایی طرح‌های قابل ارائه و تجاری‌سازی

در مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری، سه نسل از طرح‌ها قابل شناسایی و معرفی است. نسل نخست، طرح‌های بزرگ علمی هستند که اگر چه جنبه فناورانه دارند اما در عمل، کارکرد آن‌ها از جنس زیرساخت فعالیت‌های علمی مهم کشور است.

طراحی و ساخت شتابگر ملی و رصدخانه ملی ایران نمونه‌هایی از طرح‌های‌ نسل اول هستند. جنبه‌های فنی و تخصصی این طرح‌ها بسیار پیچیده هستند که برای انجام این طرح‌ها نیاز به همکاری بین دستگاه‌ها است و به همین دلیل عنوان ابر پروژه را به خود اختصاص داده‌اند. هزینه‌های بسیار سنگین این پروژه‌ها از عوامل عدم اتمام به موقع و موفقیت آن‌ها در سال‌های نخست بود، مجریان این طرح‌ها و بهره‌برداران آن‌ها عمدتا دستگاه‌های دولتی یا افراد حقیقی شاغل در مراکز علمی بودند.

نسل دوم طرح‌های کلان ملی فناوری دارای ویژگی محصول محور هستند، البته محصولاتی که می‌توان نیازی در حال یا آینده برای آن قابل تصور بود. از نمونه این طرح‌ها می‌توان به تولید مواد مؤثره دارویی، بومی‌سازی داروهای وارداتی و تجهیزات پزشکی اشاره کرد.

مجریان این طرح‌ها عمدتا بخش خصوصی یا شرکت‌های وابسته به بخش دولتی بودند و اگر چه ضرورت کاربرد آن توسط نهادهای مسئول دولتی تأیید شده است اما بهره‌بردار بالفعل نداشته‌اند. توجه جدی برای رسیدن محصولات به سطح تجاری‌سازی فناوری، ویژگی خاص این نسل از طرح‌های کلان ملی فناوری است.

نسل سوم طرح‌های کلان ملی فناوری علاوه بر ویژگی‌های عمومی سه‌گانه طرح‌های کلان ملی شامل پیچیدگی فناوری در کشور، نیاز بهره‌بردار نهایی و تولید یک محصول جدید و فناورانه، دو ویژگی عمده دیگر نیز داشتند. در این نسل از طرح‌ها به دلیل ورود محصول به بازار در مقیاس بزرگتر، بهره‌بردار در تأمین منابع مالی طرح‌ها مشارکت دارد و همچنین از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان نیز در آن استفاده شده است.

رشد کمی و کیفی طرح‌ها

بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری از ابتدای تأسیس خود در اواخر سال 1387 تا انتهای خرداد 1400 تعداد 359 طرح را با اعتباری بالغ بر 1686 میلیارد تومان مصوب کرده است . سهم معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از این اعتبار مصوب 775 میلیارد تومان بوده است. اعتبارات مصوب مرکز طرح‌های کلان ملی در سالیان گذشته رشد فزاینده‌ای را تجربه کرده است.

طرح‌های مصوب به دلیل اتخاذ رویکردهایی نوین در انتخاب طرح‌ها و تخصیص منابع توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری رشد کمی و کیفی پیدا کرده‌اند. طبق بررسی‌ها از کل طرح‌های کلان ملی، 258 طرح در بازه زمانی سال‌های 1392 تا 1400 مصوب شده‌اند، به عبارت دیگر 72 درصد طرح‌ها در این بازه زمانی فعالیت خود را آغاز کرده‌اند.

استفاده از تمامی ظرفیت‌ها

در اولویت‌بندی و حمایت از طرح‌های کلانی ملی فناوری، 10 حوزه کاربردی سلامت، کشاورزی و صنایع غذایی، حمل و نقل پیشرفته، صنایع راهبردی، انرژی، دیجیتال و هوشمندسازی، دانش‌های بنیادی، محیط زیستی، مواد، تجهیزات و ماشین‌آلات پیشرفته مورد توجه قرار گرفته‌اند.

همچنین با توجه به نیاز کشور، بیشترین میزان جذب حمایت‌ها بعد از حوزه سلامت، حوزه‌های کشاورزی و صنایع غذایی، حمل و نقل پیشرفته، دانش‌های بنیادی، صنایع راهبردی و حوزه انرژی هستند.

استان های تهران، اصفهان، خراسان رضوی، قزوین و البرز به ترتیب بیشترین میزان حجم ریالی اعتبارات را به خود اختصاص داده‌اند. در این میان رقمی بیش از 70 درصد از سهم معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از اعتبارات مصوب طرح‌های کلان ملی فناوری به دو استان تهران و اصفهان تخصیص یافته است.

مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری با اهرم کردن منابع مالی خود، بودجه سازمان‌های خصوصی و دولتی را به جریان می‌اندازد و به سمت توسعه فناوری هدایت می‌کند. اعتبار تخصیص یافته از سوی معاونت علمی و فناوری منجر به جذب بودجه و سرمایه سایر سازمان‌ها، نهادها و بخش خصوصی می‌شود.

افزایش و تثبیت اشتغال

ماهیت طرح‌های کلان ملی عمدتا بر مبنای اهمیت راهبردی دستیابی کشور به فناوری‌های نوآورد و ارزش افزوده بالای آن در اقتصاد مبتنی بر دانش معنی پیدا می‌کند، در عین حال اشتغال نیز به عنوان یک هدف فرعی مورد توجه قرار می‌گیرد. برآورد می‌شود منابعی که صرف طرح‌های کلان ملی شده، به طور مستقیم باعث اشتغال و تداوم فعالیت بیش از 3000 نیروی انسانی تحصیلکرده دانشگاهی شده است.

مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

#